Scada “Scada Control And Data Acquisition”  orjinali ingilizce olan kelimelerin baş harflerinden oluşturulmuştur. Türkçe’ye kontrol ve veri toplama sistemi veya uzaktan izleme ve kontrol sistemi olarak çevirebiliriz. Otomatik kontrol ihtiyacı endüstriyel tesislerin kurulduğu ilk günlerden itibaren ortaya çıkmıştı. O zamanlar beklentiler azdı, zira nelerin yapılabileceği henüz pek bilinmiyordu. Yaklaşık 60 yıl önce ilk plc’ler üretilmeye başlandı. İlk başlarda insan arayüzü(hmi, operatör paneli) olmayan bu plc’lere kullanıcı istekleri butonlar ile gönderilip, olayların gözlemlenmesi ise lambalar ile yapılıyordu.

Endüstri dünyası plc’yi hemen kullanmaya başladı. Plc üreticileri de sürekli geliştirmeler yaptı. İlk önce text displeyler yapıldı. İlk versiyonlarında her hangi bir program olmayan bu operatör panellerinin tüm yazı ve fonksiyonları plc kodu içersinde yazılıyordu. Daha sonra operatör panelleri de akıllı oldu ve panel programları ayrı yazılımlar ile hazırlanıp paneller içersine yüklendi.

Bu basit panellerin gelişen dünyaya yetmesi beklenemezdi. Henüz grafik lcd panellerin üretimi için gereken teknoloji bulunmamıştı. Bilgisayarlar ise yavaş yavaş hayatımıza girmeye başlamıştı. Plc üreticileri klavye ve monitör bağlanabilen plc modülleri üretti. Bu modüller plc’ye input output modülü gibi eklenebiliyordu. Böylece günümüzün scada’larının ilk versiyonları ortaya çıkmaya başlamıştı. Bu sistemde scada sayfaları plc’ye yüklenen özel bir plc kodu yardımı ile plc ile online olarak hazırlanıyordu. Klavyenin her tuşu plc içersinde bir fonksiyon tarafından algılanıp, monitörde bir eylem yapılıyordu. Böyle bir scada sisteminin fiyatı günümüzün değerleri ile 50000 Usd. civarındaydı.

Plc içersinde çalışan scada sistemleri çok yüksek kapasiteli plc’ler de çalışabiliyordu. Ayrıca çok yüksek ücretler ile satılıyordu. Neredeyse aynı zamanlar da bilgisayarda çalışmak üzere scada sistemleri de üretilmeye başlandı. Windows’un olmadığı bu dönemde Dos işletim sistemi kullanılıyordu. Hatta bazı üreticiler kendi işletim sistemlerini dahi yazmıştı. O yıllarda bilgiye erişmek çok zordu. Programların yardım sayfaları çok yetersiz, internet ise yoktu. Üreticiler ürün katolaglarını bile ücret ile satıyorlardı. Böyle bir ortamda scada sistemlerini kurmak şöyle dursun, arıza gidermek hatta kullanmak bile başlı başına bir işti.

Bu dönem internetin hayatımıza girmesi ile birlikte hızla bitti. Biz farkında değiliz ama bizden sonraki nesiller interneti bir çağı bitirip yeni bir çağı başlatan milad olarak kabul edeceklerdir. İnternet ile birlikte bir anda bilmediğimiz bir çok scada sisteminin olduğunun farkına vardık. Öğrenmek ve yeni bir sistem kurmak dahi mümkündü. Arızasını güçlükle giderebildiğimiz, en küçük bir problemde Almanya’dan programcı çağırdığımız sistemlerin aslında çok ilkel olduğunu anlamıştık. Windows’un Win95 ve takip eden işletim sistemleri, bununla beraber gelişen bilgisayar sektörü Scada sistemlerinin de aynı hızda büyümesini sağladı.

Günümüzde Scada fiyatları düşerken, kaabiliyetleri de artmaktadır. Aynı şekilde ihtiyaclarda artmakta. Galiba hiç bir zaman durmayacağız. Şöyle bir geçmişe baktığımda nereden nereye geldiğimizi gördüğümde sadece 10 yıl sonrasını bile hayal edemiyorum. Scada bugünlere kadar çok genel bir program olarak değerlendirildi. Her scada üreticisi programlarına neredeyse aynı özellikleri eklediler. Bazı scada üreticileri ise belli proseslerde ihtisaslaşmayı tercih etti. Günümüzde genel amaçlı scadalar çoğunlukta olamakla birlikte özel uygulamalar için geliştirilmiş scada programları da vardır.

Scada “High Level” programdır. Programcılıkta en alt seviye assembly’dır. C++, C#, Vb gibi diller daha yüksek seviye, scada ve plc programları ise bunlara nazaran daha yüksek seviyeli programlardır. Seviye yükseldikçe programlamak kolaylaşır, kaabiliyet azalır. Kullanıcıların bir çok olayı görsel olarak seçip parametrelerini ayarlayıp programlar üretmesi asıl hedeftir. Ancak endüstrinin gerekleri her geçen gün artığı için bu mümkün olmamaktadır. Bu nedenle hemen hemen her scada programının C# veya Vb script yazılabilen bir bölümü vardır.

Yerli bir scada üreticisi olarak müşterilerimizin script yazılımında zorlandığını biliyoruz. Temel otomasyon bilgisi olan, her hangi bir operatör panel programlamış bir kişi scada programımız ile proje üretebilir. Ancak komplike bir kontrol işlemi yapmak istediğinde script yazmak zorunda kalıyor. Vb veya C# bilmediği için bizim yardımımız olmadan projesini tamamlayamıyor. Scada programlamak isteyenlere mutlaka bu dillerden birini öğrenmesini tavsiye ediyorum.

Kaabiliyet seviye yükseldikçe neden azalır? Scada üreticileri müşterileri için kontrol olaylarını belli kalıplara sokarak sunar. Scada programcıları nesneleri seçer ve üretici tarafından seçilen özelliklere belli parametreler eşliğinde bilgi girişi sağlar. Oysa daha alt seviyede nesne programcı tarafından hazırlanır. Dolayısıyla Scada programcısı ihtiyaç duyduğu nesneyi program içersinde sunulan nesnelerden seçmelidir. Bu ve benzeri bir çok sebep’den dolayı kaabiliyet azalır. Böyle bir durumda ihtiyaç script yazılarak giderilir. WinTr scada programı script fonksiyonu ile neredeyse ayrı bir scada programı üretilebilir. Tabii bunun için Vb veya C# bilmek gereklidir.

WinTr scada programını üretmeden önce bir çok kontrol ve izleme yazılımını Vb veya C# hazırlamıştık. Bu şekilde hazırlanan bir program’da scada olarak adlandırılabilir. Çok özel projelerde başvurulacak bir yöntemdir. Bu şekilde hazırlanmış bir çok uygulamaya şahit oluyoruz. Hatta bu tür uygulamalar için haberleşme modülleri de satıyoruz. Böyle bir uygulamanın göz ardı edilemiyecek bir kaç problemi var. İlk olarak geliştirilen programda çok fazla bug(program hatası) olacaktır. Bunlardan bazıları bir kaç sene sonra dahi ortaya çıkabilir. Scada programlarında da bug çıkar, ama üretici aynı programı kullanan yüzlerce müşterisinden dolayı hatayı çok erken farkeder ve çözüm üretir. Ayrıca otomasyon sistemleri sürekli gelişir. Vb veya C# ile hazırlanan programı geliştirmek için, programı yazan kişiye ihtiyaç duyacaksınız. Scada programlarında ise başkasının yazdığı program bir başkası tarafından geliştirilebilir.

Bu makalede scada programlarının kısa bir tarihçesi ile gelinen noktayı anlatmaya çalıştım. Bu gün bu programlarda en büyük sorun ihtiyaçların çeşitliliğinden dolayı yetersiz kalmasıdır. Gelecekte scada programları belli işler için belli markalar şeklinde ihtisaslaşmak zorunda kalacaktır. Örneğin enerji sektöründe mevcut hiç bir scada ihtiyacları karşılayamaz. Bazı firmaların bu konu için özel çözümleri olsada, ihtiyaçları karşılamaktan uzaktır. Ülkemizde yapılan enerji dağıtım ihaleleri ile bir çok özel dağıtım şirketleri kurulmuştur. Bu şirketler enerji hatlarının kontrolünden, fatura kesimine kadar olan süreci otomatik yapmak istemektedir. Buna enerji üretimini’de ekleyebiliriz. Hiç bir scada yazılımı bu alandaki ihtiyaçları tam olarak karşılayamaz.

Scada her ne kadar bir program olsa dahi, aslında bir sistemdir. Sadece bir program olarak tanımlamak yetersizdir. Scada sistemi; bilgisayar,scada programı, plc veya rtu’lar, haberleşme donanımları, SQL Server gibi üçüncü yazılımların toplamına denir. Scada programcısı tüm bu yazılım ve donanımlara hakim olabilemelidir.

Scada programları gelişimlerini durmaksızın sürdürecek. Bizde takipçisi olmaya devam edeceğiz.